जीवाचा आकांत

“तेजस ऊठ. आरती ऊठ. साडेपाच वाजले आहेत. सहाला आपले गाईड येतील” माझा सक्काळी सक्काळी ५:३० वाजता आरडाओरडा सुरु! खरं तर ही दोन्ही मुलं दुपारी दोनला सुद्धा सुट्टीच्या दिवशी उठत नाहीत. त्यांना मी सकाळी साडेपाचला उठवत होतो. आमच्या कोस्टारिकाच्या ट्रीपमधला हा शेवटचा दिवस होता आणि आज आम्ही जंगलात (Corcovado नॅशनल पार्क) एक लांबलचक ट्रेक करायचं ठरवलं होतं. मजा म्हणजे ही आळशी मुलं अक्षरशः पंधरा सेकंदात टणाटण उठून आवरायला गेली सुद्धा!

त्याचं काय आहे, जंगलात पक्षी आणि प्राणी बघायला जायचं हा नुसता छंद नाही आहे, तर ती एक झिंग आहे. जबरदस्त नशा आहे. अतिशय गरम हवा, सगळीकडे घुसमटणारी आर्द्रता, शर्ट घामाने चिंब भिजलेला – एव्हढा की चष्म्यावर सुद्धा त्याची वाफ जमा झालेली! एवढं सगळं असूनसुद्धा अंगात फुल शर्ट, पायात फुलपॅन्ट, वरपर्यंत चढलेले मोजे. सगळीकडे डासांना पळवणारं repellent मारून सुद्धा कधी चावतील त्याचा नेम नाही अशी अवस्था. पाठीवर छोटासा बॅकपॅक. पाठीच्या मणक्याचा खळगा आणि बॅकपॅक ह्यांच्यामधून मधेच धावणारा घामाचा एखादा ओघळ. आणि आता असं सात-आठ तास चालायचं. कोणाशीही एक शब्द बोलायचं नाही. आपल्या चालण्याचा आवाज येता कामा नये. नजर कायम भिरभरती, कुठे काय दिसेल त्याचा नेम नाही. त्यातून एखादा “Brown Crested Flycatcher” किंवा तत्सम पक्षी दिसला, तर तो हातवारे करून दाखवायचा आणि एवढं करूनसुद्धा तो दोन सेकंदात अदृश्य होणार! पुढचे दोन तास त्याचीच excitement! ह्याला मूर्खपणाची नशा म्हणणार नाही तर काय? आरती वैतागून म्हणते तसं ह्यापेक्षा आपण “White Throated Cow” बघायला कोथरूड सारख्या रिमोट जागी गेलो असतो तर किती बरं झालं असतं? (एकीकडे असं म्हणायचं आणि दुसरीकडे अशा विचित्र ट्रेक ला उड्या मारत जायचं हा सुद्धा खास आरतीचाच खाक्या.) तर सांगायचा मुद्दा असा की अगदी सहाच्या ठोक्याला मी, अंजली, तेजस आणि आरती एकदम तयार होतो आमच्या हॉटेलच्या लॉबीमध्ये!

सव्वा सहाला Gerardo (मराठीतला उच्चार हेरार्डो) आणि Geovanni (म्हणजे जिओव्हानी) हे आमचे गाईड हजर झाले. चक्क इंग्रजीमध्ये त्यांनी आमचं स्वागत केलं (इथे स्पॅनिश बोलणाऱ्या देशात इंग्रजी तसं दुर्मिळच होतं.) जंगलातल्या प्रवासातला गाईड हा पहिला मटका असतो. गाईड चांगले असतील तर तुमची ट्रिप मस्त होणार. त्यांना लांबूनसुद्धा पक्ष्यांना हेरता आलं पाहिजे. पक्षी इथलेच का migrant, हे त्यांचे नेहमीचे रंग का खास प्रणयासाठी नटलेले seasonal रंग, अजून लहानच (juvenile) आहेत की प्रौढ (adult) झाले आहेत, ते गातात कसे, खातात काय, उडताना कसे दिसतात हे सगळं ज्ञान हवं. त्यांच्याकडे छान दुर्बीण हवी आणि चुकून एखादा दुर्मिळ पक्षी दिसला तर त्याची माहिती तिथल्यातिथे वाचण्यासाठी field guide सुद्धा हवं. सर्वात महत्वाचं म्हणजे आकाशात दूर तीनशे फुटांवर एखादा दुर्मिळ White Hawk दिसला तरी त्यांच्या डोळ्यात लहान मुलांच्या डोळ्यातली मज्जा, excitement आणि कुतूहल दिसायला हवं. (ह्या गोष्टी खरोखरच संसर्गजन्य असतात!) दोघेही गाईड ह्याबाबतीत एकदम परफेक्ट होते.

दुसरा मटका म्हणजे गाडी. आम्हाला Puerto Jimenez ह्या गावापासून ट्रेक सुरु होण्यापर्यंत दोन तास गाडीचा प्रवास होता. त्यात सुद्धा अफलातून पक्षी आणि प्राणी दिसण्याची शक्यता होती. ह्या दोघांनी त्यांच्या मालकीचा वरून छत उघडं असलेला Safari ट्रक आणला होता. नुसती धमाल येणार होती.

तिसरा मटका हा नेहमीचाच, जंगलातला! कधी आणि काय दिसेल ते काही सांगता येत नाही. आम्ही सगळ्यांनी आत्तापर्यंत एकत्र आणि वेगवेगळ्या अशा थोड्याफार Wildlife मुशाफिरी केलेल्या होत्या. ८०० झेब्रे एकावेळी बघितले होते, आरतीने समुद्रात ९० फूट खोलीवर Scuba Diving करताना व्हेल शार्कच्या शेपटीचा फटका खाल्ला होता, अक्षरशः ७-८ फुटांवरून सिंह आणि मगरी बघितल्या होत्या, वाघाचं तीन तास चाललेलं mating बघितलं होतं (ह्या आणि अशा इतर अनेक गोष्टी नंतर कधीतरी!). पण तुम्ही वाचक जरी ह्या सुरस गोष्टींनी आश्चर्यचकित झाला असलात, तरी खरं सांगायचं तर हा सगळा मटकाच असतो. नशा जी असते ती ह्या बघितलेल्या गोष्टींची नसते. तर ते बघण्यासाठी केलेल्या प्रवासाची, भ्रमंतीची, ट्रेकची असते. ती भिरभिरती नजर, ती आतुरता, चुकून पानांची झालेली सळसळ, हृदयाची धडधड…. आई शपथ, ती असते नशा, ती असते झिंग! तरीसुद्धा, आम्हाला काय माहित की आजचा मटका हा आमच्या आयुष्यातला एक अफाट अनुभव असणार आहे.

आमची सफारी निघाली. १५-२० मिनिटातच छोट्या ओहोळाच्या पुलावर गाडी थांबली. ड्राइव्हर हेरार्डो पुढे गाडी चालवायला, आणि जिओव्हानी मागे आमच्या बरोबर. आम्हाला ५-६ छान Snowy Egrets दिसले. मी हळूच अंजलीच्या कानात कुजबुजलो, “बगळ्यांची माळ फुले…” कोस्टारिका असली म्हणून काय झालं, रक्तातली मराठी कविता अशी कशी विसरली जाईल? पण हे पांढरे पक्षी जिओव्हानीच्या पाचवीलाच पुजलेले. त्याचं लक्ष्य दुसरीकडेच होतं. तो कुजबुजला, “Bare Throated Tiger Heron”. हा एव्हढा तीन फुटी पक्षी मात्र आम्हाला काही दिसेना. त्याचा करडा रंग मागच्या ओहोळाच्या पात्राशी अगदी छान जुळला होता. शेवटी दिसला एकदाचा. तो एव्हढा मोठा पक्षी आहे म्हणून त्याला टायगर म्हणायचं, त्याच्या अंगावरच्या पट्ट्यांमुळे त्याला टायगर म्हणायचं, त्याचा आवाज अक्षरशः वाघाच्या डरकाळीसारखा असतो म्हणून हा टायगर, की वाघ जसा त्याच्या सावजामागे दबकत दबकत जातो तसा हा पाण्यातल्या माशांच्या मागे चालत होता म्हणून त्याला टायगर म्हणायचं? कुणास ठाऊक?

नंतर दोन तासाच्या ह्या सफारी प्रवासात कहरच झाला. वाटेत अगदी उंच झाडाच्या टोकावर ढाराढूर झोपलेला Howler Monkey दिसला. गाडी चालवता चालवता हा असा उंच झाडावरचा प्राणी (तो सुद्धा झोपलेला) हेरार्डोला दिसलाच कसा असले मूर्ख प्रश्न विचारायचे आम्ही कधीच सोडून दिलेले होते. हेरार्डोने छान टेलिस्कोप आणला होता. शांतपणे झोपलेला हा रानटी प्राणी चक्क गोड दिसत होता. हा झाडावरून पेंगता पेंगता धाडकन जमिनीवर पडला तर… असा प्रश्न माझ्या मनात आला होता. पण मुलांच्या समोर इज्जतीचा फालुदा व्हायचा म्हणून मनातंच ठेवला. हा झाडाची पानं खातो. फळं नाही खात. पोटात साखर कमी गेल्याने ह्याची हालचाल शाळेतल्या “अ” तुकडीच्या मुलांसारखी चक्क matured वाटते. आणखी एक मजा. चारच दिवसांपूर्वी Tortuguero नॅशनल पार्कमध्ये आम्ही ट्रेकिंग करत असताना अचानक अतिशय मुसळधार पाऊस सुरु झाला होता. आणि आम्ही ढगांच्या कडकडाटाचा एक विचित्र आवाज ऐकला होता. तेंव्हा गाईड म्हणाला होता, हा आहे Howler Monkey. त्याचा आवाज म्हणे ३-४ किलोमीटर वरून सुद्धा ऐकू येतो.

रस्त्यावरची एकदोन माणसं आकाशात बघत होती. आम्हीपण बघितलं. चार भले मोठे Scarlet Macaw दिसले. हे पक्षी म्हणजे कोस्टारिकाची शान. भन्नाट लाल पिवळ्या रंगाचे हे पक्षी अगदी कुठूनही ओळखता येतात. आकाशात ते उडतात तेंव्हा वीजच चमकून गेल्यासारखं वाटतं. पण आवाज एकदम बेकार. भसाड्या आवाजातला आकाशातला साक्षात जॉनी लिव्हर! नंतर “Neotropical Coromorant” दिसला. तसा अगदी बोअरिंग पक्षी. ह्याचा सुंदर भाऊ “Anhinga” दिसला होता आधीच्या नॅशनल पार्क मध्ये. हे सगळे जण दक्षिण अमेरिका खंडातले उंच उंच भरारी घेत उडणारे आकाशाचे बादशाह. पण चुकून त्यातले काही जण प्रशांत महासागरात गालापागोस बेटांवर पोहोचले. तिथे आकाशात उंच उंच उडून खायला काही मिळेना. सगळे खाण्याचे पदार्थ समुद्राच्या आत. बऱ्याच कालावधीत तिथे त्यांचे पंख झडून ते पट्टीचे पोहोणारे पक्षी झाले. (त्यांचं समुद्रातलं पोहोणं “याचि देही याचि डोळा” आम्ही गालापागोस मध्ये बघितलं होतं) हे असे बरेच स्थानिक चमत्कार बघून आणि त्याचा अभ्यास करून (आणि महत्वाचं म्हणजे चार्ल्सच्या आजीने त्याला दशावताराच्या गोष्टी सांगितलेल्या नसल्याने) चार्ल्स डार्विनने मानवी उत्क्रांतीचा “नवीन” शोध लावला होता.

दोन तासानंतर ५-६ नद्या पार करत (पुलाशिवाय) आमचा ट्रक शेवटी Corcovado नॅशनल पार्कच्या आग्नेय दिशेच्या प्रवेशद्वाराशी पोहोचला. नावं लिहिली, प्रवेश फी भरली, चक्क नळाचं पाणी प्यायलो, सगळे गेले म्हणून बाथरूमला जाऊन आलो (जसा उत्साह संसर्गजन्य असतो तसाच नंबर एकसुद्धा संसर्गजन्यच!). एका बाजूला अतिशय सुंदर निळाभोर समुद्र, मन प्रफुल्लित करणारं खारं वारं, महाभारतातल्या भीष्माच्या पांढऱ्या दाढीसारख्या मोठमोठ्या लाटा, त्यांचा तो घनगंभीर आवाज. स्वच्छ काळसर वाळू. मैलोनमैल पसरलेला बीच. मनुष्यप्राण्याचा मागमूसही नाही. आणि दुसऱ्या बाजूला… निबिड अरण्य. प्रत्येक पावलागणिक नवीन प्रकारचं झाड. प्रत्येक झाडाची आकाशाकडे धावण्याची एक वेडी झेप. अजस्त्र वेली खोडाला लपेटलेल्या. आकाश दिसणं अशक्य. चित्र विचित्र आवाज. ह्या जंगलात कोण कोण लपलेलं असेल कोणास ठाऊक. मिशिगनमधल्या अतिथंड प्रदेशातून येऊनसुद्धा ह्या सुंदर समुद्रात डुबकी घेण्याऐवजी हिरव्या काळ्या गूढ अरण्यात घुसणं ह्याला वेडेपणा म्हणणार नाही तर काय?

जंगलात शिरायच्या आधी जर तुम्हाला Puma किंवा Jauguar दिसला तर काय करायचं हे त्यांनी चक्क बोर्डावर लिहून ठेवलं होतं. “हे प्राणी मुळात लाजाळू आहेत, तुमच्या वाटेला जाणार नाहीत. पण जर त्यांनी तुमच्याकडे बघितलं तर त्यांच्या डोळ्यात डोळा लावून रोखून बघा (चड्डीत शू झाली तरी बेहत्तर… हे बोर्डावर लिहीलेलं नव्हतं, माझ्या मनात आलं). हलू नका. ते अंगावर आले तर तुम्हाला फाईट करायला लागेल” वगैरे वगैरे. मी Purchasing Professional आहे. आमच्या व्यवसायात एक मजेशीर विनोद सांगतात. “जंगलात वाघ मागे लागला तर आपण किती जोरात पळायला पाहिजे? वाघापेक्षा जोरात? अजिबात नाही. इतर पळणाऱ्या प्राण्यांच्या मानाने आपण सर्वात कमी गतीने धावणारे असता कामा नये. एव्हढंच!” मी हळूच आजूबाजूला बघितलं. जिओव्हानी, अंजली, तेजस आणि आरती हे सगळे होते एकदम फिट ५०-५५ किलोचे. मीच त्यातल्या त्यात ८० किलोचा गुटगुटीत हत्ती. आत्ता मार्चमध्येच गुडघ्याचं ऑपेरेशन झालेलं. थोडक्यात Jaguar ला मस्त मेजवानी आहे. माझा वाल्या कोळी होणार. जिवाच्या आकांताने मला पळायला लागणार. हे सगळं कळत होतं पण वळत नव्हतं. एकदा झिंग चढली की माणसाची विचारशक्ती क्षीण होत असावी.

झाली, आमची ट्रेक सुरु झाली. भिरभिरती नजर. दबकी चाल. एकदम शांत न बोलता चालणं. सॉलिड धमाल. वाटेत एका ठिकाणी गाईडने थांबवलं. तो म्हणाला, “हे बघा एक खास अंजिराचं झाड. ह्याला म्हणतात Strangler Fig Tree. कुठलातरी पक्षी खालेल्या अंजिराची बी कुठल्यातरी झाडावर टाकतो. त्या झाडाची मदत घेत हे परजीवी झाड वाढायला लागतं. हळूहळू ज्या झाडाने आपल्याला आधार दिला, त्याच झाडाचा सगळा जीवनरस ते शोषून घ्यायला लागतं. मग ते परोपकारी झाड मरून जातं. कृतघ्नतेची अगदी परिसीमा! अगदी जंगली कायदा. एखाद्या जिवलग मित्राला तुम्ही स्वतःच्या घरात आग्रहाने राहायला जागा द्यायची आणि त्याने तुमचं सगळं घरदार लुटून न्यायचं त्यातला हा प्रकार. स्थानिक भाषेत ह्याला Matapalo म्हणतात. अंगावर अगदी काटा आला हा प्रकार बघून!

त्याच्या अगदी विरुद्ध गोष्ट थोडे पुढे गेल्यावर बघायला मिळाली. चालताना पायापाशी अचानक छोटसं हिरवं पान हलल्यासारखं वाटलं. चमकून पाय मागे घेतला. जवळून वाकून बघितलं तर बऱ्याच उद्योगी मुंग्या छोटी छोटी हिरवी पानं घेऊन लगबगीने निघाल्या होत्या. त्या होत्या Leaf Cutter Ants. ह्या शेतकरी मुंग्या हिरवी पानं खत म्हणून वापरून त्यांच्या “शेतात” Mushroom चं पीक काढतात. मजा म्हणजे हे पीक फक्त त्याच खात नाहीत तर इतर कीटकांना पण खायला घालतात.

त्या मुंग्या पाहताना तेजसने जिओव्हानीला विचारलं, “पण ह्या चावतात का Bullet Ant सारख्या?” जिओव्हानी एकदम थबकलाच. त्याचे डोळे मोठे झाले. जणू काही आम्ही “Voldemort” चं नाव घेतलं. तो म्हणाला, “चावतात, चावतात, पण Bullet Ant सारखं नाही.” तेजस म्हणाला, “आम्ही त्या Bullet Ant चे फोटो काढले आहेत मागच्या नॅशनल पार्कमध्ये.” हो, Bullet Ant चावली तर अंगात कोणीतरी गोळीच (बुलेट) घातल्यासारखं दुखतं म्हणे. तीन महिने लागतात बरं व्हायला. च्यायला, हे एव्हढं “She-who-must-not-be-named” प्रकरण असेल असं वाटलं नव्हतं आणि कोस्टारिका आधी ह्या बुलेट मुंगीविषयी ऐकलं सुद्धा नव्हतं.

White Faced Capuchin Monkey ची अख्खी गॅंगच दिसली. ही माकडं काहीही खातात. त्यामुळे ते एकदम हायपर असतात. थोडक्यात इथून तिथून हे सगळे मारुतीचे वंशज एकसारखेच. त्याच त्या नकला, टणाटण उड्या, शेपटीवर लटकणे सगळं सगळं अगदी भारतातल्या माकडांसारखं. Tortuguero नॅशनल पार्क मध्ये ह्यांचाच आणखी एक भाऊबंद Spider monkey दिसले होते. तिथे तर धमालच झाली होती. बहुतेक दुपारची शाळा सुटली होती. १५-२० आया आपल्या पिल्लांना पाठीवर बसवून नदीच्या एका किनाऱ्यावरून दुसऱ्या किनाऱ्यावर निघाल्या होत्या. एका झाडावरून दुसऱ्या झाडावर जाताना चक्क एकीने तर पुलंच तयार केला. अगदी लोहगडापासून ते हरिद्वार पर्यंत खूप खूप माकडं बघितली होती. पण अशी “सेतूमाता” बघायला मिळाली नव्हती. त्यानंतर उंच आकाशात नदीच्या एका किनाऱ्यावरच्या फांदीवरून दुसऱ्या किनाऱ्यावरच्या फांदीवर ह्या प्रत्येक आईने ही भली थोरली उडी मारली तेंव्हा आमच्याच पोटात डुचमळलं. पण आया आणि पिल्लं दोघेही सही सलामत. बहुतेक त्यांचा तो नेहमीचाच रस्ता असावा.

असं बरंच काही बघितलं. साडे तीन फुटी सुंदर Great Curassow बघितला. हा पक्षी कधीतरीच उडतो. Coati हे चार पाच फुटी प्राणी डुगूडुगू चालताना बघितले. ह्या म्हणे सगळ्या माद्या कळपात राहातात. ह्याच्यात नराचा वापर “नर” म्हणून केल्यावर त्या वेगळ्या राहतात आणि नर वेगळे राहतात. सगळंच सुटसुटीत. संसाराचा घोळ नाही. कसलंही मागे पुढे लटांबर नाही. (“कित्ती छान” असं माझ्या मनात आलं. पण माझी जीभ मला प्यारी असल्याने ते मी बोलून दाखवलं नाही.) Green Iguana दिसले. हे भले मोठे नारिंगी रंगाचे सरडे खास माद्यांना आकर्षित करण्यासाठी नटले होते. Red-lored Parrot दिसले, २०-३० पक्ष्याच्या थव्याने शांतपणे तरंगणारे Brown Pelican दिसले, Woodcreeper दिसले आणि Red-Crowned Woodpecker सुद्धा दिसले. हे जिओव्हानीच्या आवडीचे पक्षी. कारण असा एखादाच पक्षी असेल की जो झाडाच्या खोडात भोकं पाडून इतरांसाठी घरं बनवतो. निरनिराळे आवाज काढणारा Melodious Blackbird बघितला. Hummingbirds बघितले. आणि सर्वात महत्वाचं म्हणजे Black Mandibled Toucan अगदी चार पाच वेळा बघितले. चोचीच्या टोकापासून अगदी शेपटीच्या शेवटच्या पिसापर्यंत नखशिखांत (खरं तर “चोचपिसांत”) रंगलेला असा हा पक्षी. ह्याला कितीही वेळा बघितलं तरी कमीच. ह्याची चोच एव्हढी मोठी असते की एखादी झाडाची बी चोचीत घेतल्यावर त्याला ती तोंडात घालण्यासाठी चक्क परत आकाशात उडवावी लागते.

थोडक्यात डोळ्यांचं पारणं फिटलं. खूप म्हणजे खूप बरं वाटलं. एका नदीपर्यंत पोहोचून आता परत फिरायची वेळ झाली. तोंडावर थंडगार पाणी मारलं आणि उलटे निघालो. ट्रेक मध्ये परतीचा प्रवास हा जरा विचित्रच असतो. उत्सुकता कमी झालेली असते. मनाने आणि शरीराने दमलेलो असतो. सकाळची भिरभिरती नजर आता थोडी स्थिरावलेली असते. White Capuchin Monkey दिसला तरी पावलं एक दोन मिनिटेच त्याच्या भोवती घोटाळतात. एका सॅंडविचने समाधान झालेलं नसल्यामुळे संध्याकाळच्या जेवणाची स्वप्न दिसायला लागतात. तहान लागलेली असते. एकंदर आजूबाजूच्या वातावरणाचा नवखेपणा संपलेला असतो. खरं तर इतक्या अनुभवांनंतर आमच्या लक्षात राहायला हवं की जंगलात कधीही काहीही होऊ शकतं. पण दमलेल्या शरीराच्या मनाचे खेळ वेगळेच असतात. त्यातून आमचा हा कोस्टारिकाच्या ट्रिपचा शेवटचा दिवस. इथून पुढे आरती सॅन फ्रॅन्सिस्कोला आणि तेजस लंडनला आपापल्या कामासाठी जाणार. त्यांच्या जाण्याच्या कल्पनेने मनावर थोडी दुःखाची झालर यायला लागली होती. त्यामुळे चुपचाप मुंडी खाली घालून आम्ही चालायला सुरुवात केली. आम्हाला काय माहिती की आमच्या पुढे काय वाढून ठेवलंय?

शेवटचे १-२ मैल आमचा रस्ता समुद्र किनाऱ्यावरून होता. समुद्राचा घनगंभीर आवाज. पायाला हळुवार गुदगुल्या करणारं पाणी. उबदार मऊमऊ रेती, गार वारं आणि गरम ऊन. खरंच ह्यापेक्षा माणसाला काय हवं? पण त्या झळाळत्या उन्हाच्या मृगजळा पलीकडे आम्हाला क्षितिजापाशी गिधाडांची गर्दी दिसायला लागली. जिओव्हानी म्हणाला, कोणीतरी प्राणी मेलेला दिसतोय. तो आपलं गाइडचं काम चोख करण्याच्या धुंदीत होता. तो म्हणाला, Black आणि Turkey अशी दोन्ही Vultures दिसताहेत. त्याला तर Yellow-Throated आणि Crested Caracara पण दिसायला लागले. पक्षी सारखे उडत होते आणि किनाऱ्यावर निरनिराळ्या ठिकाणी बसत होते. आणि आमच्या आयुष्यातल्या एका अविस्मरणीय विदारक अनुभवाला सुरुवात होते आहे हे आम्हाला कळायला अजून काही मिनिटं बाकी होती.

आम्हाला कळलं होतं की पक्षी सगळीकडे पसरले आहेत म्हणजे हा एखादाच मेलेला प्राणी नाही आहे. मग आम्हाला लांबून अगदी छोटे छोटे काळे ठिपके दिसायला लागले. धावत धावत जवळ जाऊन बघतो तर काय? ती एव्हडुशी, इटुकली, पिटुकली, छोटुली कासवांची पिल्लं होती. दोन-अडीच इंचांची. १००-१५० पिल्लं सगळ्या किनाऱ्यावर पसरली होती. जिवाच्या आकांताने समुद्राकडे धावायचा प्रयत्न करत होती. नुकतीच अंड्यांमधून बाहेर पडली असावीत. आणि त्यांची ती अर्ध्या-पाव इंचांची पावलं!  कशी पोहोचणार ती समुद्रापाशी? मला त्यांना हात लावायला धजवेना.

अगदी जवळ जाऊन खाली वाकून मी त्यांना बघितलं. मला त्यांचं बारीक आवाजातलं हलकं रडणं ऐकू येत होतं का? का त्या होत्या त्यांच्या धापा? का तो सगळाच भास होता? ते आक्रन्दन, त्या धापा माझ्या भोवती गरागरा फिरायला लागल्या. चक्री वादळासारख्या. तो भास, तो सन्नाटा माझं हृदय चिरून कुठेतरी रक्तात भिनायला लागला. केवढासा हा जीव आणि केवढा हा आभाळा एव्हढा आकांत. कसे पोहोचणार होते ते त्या लांब समुद्रात? आणि माझ्यासमोर एकच प्रश्नचिन्ह उभं ठाकलं. कुठे आहेत त्यांचे आईवडील?

लहानपणापासून रस्त्यारस्त्यावर गाईंना आवेगाने लुचणारी वासरं बघत आलो आहे मी. घराच्या एका खोपटात कबुतरी कुठून कुठून काय काय आपल्या पिल्लांसाठी आणायची? जंगलात सुद्धा हत्तींची, माकडांची पिल्लं आईच्या कुशीत कशी निर्धास्त झोपलेली दिसतात? तेच कशाला, आमच्या स्वतःच्या छोट्या पिल्लांना जन्मल्या जन्मल्या जेंव्हा हातात घेतलं तेंव्हा आमच्या दोघांच्याही डोळ्यात अश्रू तरळले होते. पूर्वजन्मांच्या आणि ह्या जन्माच्या आमच्या सगळ्या पुण्यांची कवचकुंडले घालून ह्या आमच्या रक्तामासांच्या छोट्या जीवांचं रक्षण कर रे बाबा असं आम्ही परमेश्वराला साकडं घातलं होतं. आजही “आमचं सगळं उरलंसुरलं आयुष्यं मुलांच्या पदरी घाल रे बाबा!” अशी देवापाशी आम्ही प्रार्थना करतो. मग ह्या पिल्लांनीच काय वाईट केलं होतं देवाचं? हा कसला निसर्गधर्म? ही कसली क्रूरता? हा कसला आकांत?

गिधाडांनी कितीतरी पिल्लं खाऊन टाकली होती. त्या एव्हढ्याशा पिल्लांचं एव्हढंस मांस कुठे पुरे पडणार होतं गिधाडांना? पण गिधाडं आपला धर्म पाळत होती. काही पिल्लांचं डोकं फक्त खावून टाकलं होतं गिधाडांनी. आणि ते पालथे पडलेले, धड नसलेले जीव उगाच हातपाय मारत होते. मेल्यानंतर सुद्धा जीवापाड आकांत! हा आचके देण्याचा प्रकार आमच्या भावनांच्या पलीकडला होता. हाच होता का तो आभाळाला व्यापणारा आकांत? का ही होती जगण्याची अशक्यप्राय ईर्षा.. मेल्यावर सुद्धा जिवंत असलेली? काय होतं हे? कसं बघायचं हे निसर्गाचं जंगली स्वरूप?

आणि मग आम्ही पाचही जणांनी ठरवलं. आम्ही ताठ उभे राहिलो. जवळच्या सगळ्या गिधाडांना शु शु करून आम्ही हाकलवलं. ते लांब जाऊन उभे राहिले. आणि एक युद्ध सुरु झालं. म्हंटलं तर अगदीच क्षुल्लक युद्ध – आमच्यासाठी आणि गिधाडांसाठी. अर्ध्या एक तासांपुरतं एकमेकांना तोलायचं आणि आपापल्या ठिकाणी निघून जायचं. गिधाडांना काय त्या दहा ग्रॅम मांसाचं सोयरसुतक! आणि आपण काहीतरी जगात महान केलं असं आपल्याच गर्वाला गोंजारणारी क्षुल्लक तात्कालिक भावना! खरं महाभारताएव्हढं युद्ध होतं ते ह्या पिल्लांचं. रणरणत्या उन्हाशी, गिधाडांशी, समुद्राकडे धावताना मधेच लागणाऱ्या खड्ड्यांशी. त्यांना अक्षरशः अर्धी marathon धावायची होती जन्मल्या जन्मल्या. पुढे समुद्रात कशाशी लढायला लागेल ते कुणास ठाऊक? पण आम्ही ह्या युध्दात ह्या पिल्लांच्या बाजूने उभे राहिलो होतो. मनुष्य धर्माचं पालन करायला. मग आम्ही जखमी पिल्लांना समुद्रात सोडलं. ते उलट्या लाटेबरोबर परत मागे किनाऱ्यावर येत होते. आम्हाला समुद्रात खूप आत सोडायला लागलं त्यांना. गिधाडांना लांब ठेवत, इतर काही पिल्लांना आम्ही त्यांचं त्यांनाच समुद्रात जाऊ दिलं. त्यांना मध्ये मध्ये वाळूत माणसांच्या पावलांनी केलेले खड्डे लागत होते. त्यात ही पिल्लं मग उलटी होत होती. आकाशातच वेडेवाकडे हातपाय मारत कधी ती स्वतःच सुलटी व्हायची, तर कधी आमची मदत घेऊन. अशी आम्ही १५-२० पिल्लं तरी गिधाडांपासून वाचवली. मग समुद्राची प्रार्थना केली आणि..

पुढच्या आयुष्यात कधीही चुकून सुद्धा आपल्या आयुष्याची तक्रार करायची नाही असं ठरवून अगदी मुकाट्याने आम्ही परत फिरलो.

नितीन अंतुरकर (जानेवारी,२०१९)


नितीन अंतुरकर (जानेवारी, २०१९)

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *